چکیده
پایان نامه حاضر می کوشد شکل گیری و گسترش نظام حکومتی ایران دوره ای ساسانی را از سال ۲۲۶تا ۴۲۰ میلادی روشن سازد.محور این تحقیق توصیفی است پیرامون بخش های قضایی و اداری دیوانسالاری ساسانی. در این میان ، مقام های مربوط به این نظام مورد توجه قرار گرفته اند .فصل اول تحقیق که حکم مدخل را دارد ،روند قدرت یابی و استقرار حکومت ساسانی را در دوره ای اردشیر بابکان مورد بررسی قرارمی دهد ؛ سال های کوشش او در برقراری پیوندهای نزدیک میان دین و حکومت و به عبارت بهتر ، اتخاذ شکلی یگانه از دین به عنوان دین رسمی ، در جریان این روند مورد بحث قرار گرفته است . فصل دوم ،جزئیات مربوط به طبقات اجتماعی در این دوره گردآوری و تحلیل شده اند ، درفصل سوم تصویری کلی از نظام دیوانی ساسانیان ارائه می کند. فصل چهارم مشاغل دیوانی و درباری دیوانسالاری ساسانی را مورد بررسی قرار می دهد . بالاخره ،در فصل پایانی ،شخصیت های برجسته ای که در دیوانسالاری ساسانی ایفای نقش کردهاند ، مورد شناسای و تحقیق قرار گرفته اند .
روش تحقیق به کار رفته در این بررسی بیش از هر چیز روش کتابخانه ای است
.داده های این بررسی از متن های نوشتاری گردآوری شده اند . در ارائه ای این
داده ها از شیوه ی توصیفی – تحلیلی استفاده شده است و در مواقع لزوم ،کوشش
شده است مباحث متناقض مورد تحلیل نیز قرار گیرند.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه ۱
معرفی منابع ۹
فصل اول: تلاش اردشیر در جهت تشکیل حکومت و اتحاد دین و دولت ۱۹
۱-۱ساسانیان ادامه دهنده را هخامنشیان ۲۰
۲-۱ تلاش اردشیر در جهت تشکیل حکومت ۲۴
۳-۱ اتحاد دین و دولت در عصر ساسانیان ۲۷
فصل دوم: مروری بر طبقات اجتماعی در عصر ساسانیان ۳۲
۱-۲ تعریف طبقه اجتماعی ۳۳
۲-۲ طبقات اجتماعی ۳۴
۳-۲ طبقه روحانیون ۳۷
۱-۳-۲ موبد ۴۵
۲-۳-۲ موبدان موبد ۴۸
۳-۳-۲ هیربد ۵۱
۴-۳-۲ زوت و راسپی ۵۳
۵-۳-۲ دستور ۵۴
۴-۲ طبقه جنگجویان ۵۴
۱-۴-۲ وظیفه جنگجویان ۵۷
۲-۴-۲ تقسیم طبقات جنگجویان ۵۷
۱-۲-۴-۲ سواره نظام ۵۷
۲-۲-۴-۲- جایگاه سواره نظام ۵۸
۲-۲-۴-۲ پیاده نظام ۶۰
۵-۲ طبقه کشاورزان و صنعتگران ۶۱
۱-۵-۲- طبقه کشاورزان ۶۵
۲-۵-۲-طبقه صنعتگران ۶۷
فصل سوم: نظام دیوانی در عصر ساسانیان ۶۸
۱-۳ شناخت سازمان‌های داخلی دوره ساسانیان ۶۹
۲-۳- دیوان ۷۳
۱-۲-۳ پیدایش دیوان‌ها ۷۵
۳-۳ دیوان ریاست طبقات جامعه ۷۷
۱-۳-۳ وزرگ فرمذار یا بزرگ فرمذار ۷۸
۲-۳-۳وظایف و اختیارات وزیر ۸۳
۴-۳ دیوان سپاه ۸۴
۱-۴-۳ ایران سپاهید ۸۶
۲-۴-۳ ارتشیاران سالار ۸۹
۳-۴-۳ ارگبذ ۹۰
۵-۳ دیوان دادرسی (داد) ۹۳
۱-۵-۳ ارزش داد و دادگستری ۹۶
۲-۵-۳ منشاء قوانین در عصر ساسانیان ۹۸
۳-۵-۳ حوزه قضات ۹۹
۴-۵-۳ ادّله اثبات دعوی ۱۰۰
۵-۵-۳ پادشاه در منصب قضاوت ۱۰۲
۶-۵-۳ روحانیون در منصب قضاوت ۱۰۳
۶-۳ دیوان رسایل (دیوان دبیران) ۱۰۵
۷-۳ طبقه‌ی متستخدمین ادارات (دبیران) ۱۰۶
۱-۷-۳ دبیر ۱۰۹
۲-۷-۳ ایران دبیربد(دبیر بد) ۱۱۰
۳-۷-۳ اهمیت دبیران و دیدگاه شاهان به دبیران ۱۱۱
۴-۷-۳ چگونگی برگزیدن دبیران ۱۱۴
۵-۷-۳ وظایف دبیران ۱۱۶
۶-۷-۳ اصناف دبیران ۱۱۹
۱-۸-۳ دین دبیر ۱۱۹
۸-۲–۳ دبیران دیوان خراج ۱۲۰
۳-۸-۳ گذک آمار دبیر ۱۲۱
۴-۸-۳ واسپوهرگان آمازکار ۱۲۱
۵-۸-۳ روانیگان دبیر ۱۲۱
۶-۸-۳ آذربادگان دبیر ۱۲۱
۷-۸-۳ گنج آمار دبیر ۱۲۲
۹-۳ دیوان سرای شمره یا دیوان استیفا (اداره مالیه) ۱۲۲
۱۰-۳ دیوان خراج ۱۲۳
۱-۱۰-۳ خسرو انوشیروان و اصلاح نظام مالیاتی ۱۲۵
۲-۱۰-۳ واستر پوشان سالار ۱۲۶
۳-۱۰-۳ آمار کار(آمارگر ) ۱۲۸
۴-۱۰-۳ دهقانان ۱۲۹
۱-۴-۱۰-۳ جایگاه دهقانان ۱۳۲
۱۱-۳ دیوان درآمدهای کل کشور ۱۳۳
۱۲-۳ دیوان خزائن ۱۳۴
۱۳-۳ گهبذ و ضرب مسکوکات ۱۳۵
۱۴-۳ دیوان آتشکده‌ها ۱۳۶
۱۵-۳ دیوان برید ۱۳۷
۱۶-۳ دیوان اشراف ۱۴۱
۱۷-۳ دیوان ایران دربد ۱۴۲
۱۸-۳ دیوان مهرشاهی (دیوان خاتم ) ۱۴۳
۱۹-۳ دیوان احشام ۱۴۴
۱-۱۹-۳ آخور آمار دبیر – آخورسالار ۱۴۵
۲۰-۳ دیوان ویژگان ۱۴۶
۲۱-۳ دیوان نوروز ۱۴۷
۲۲-۳ دیوان کستبزود (دیوان آب) ۱۴۸
۱-۲۲-۳ وظیفه‌ی دیوان آب ۱۴۹
۲۳-۳ دیوان جامه خانه ۱۵۰
۲۴- ۳ ایران درستبد ۱۵۰
فصل چهارم :مشاغل دیوانی و درباری ۱۵۲
۱-۴مشاغل دیوانی ۱۵۳
۲-۴ پادشاه ۱۵۴
۱-۲-۴شاه ۱۵۵
۱-۲-۴ وظیفه متقابل شاهان و پادشاهان ۱۵۶
۳-۴ شهرب ۱۵۷
۴-۴ مرزبان ۱۵۹
۵-۴ اسپهبد ۱۶۱
۶-۴ پادگوسپانان ۱۶۲
۷-۴ بیدخش ۱۶۴
۸-۴ اندرزبد ۱۶۵
۹-۴ آموزگاران اسواران ۱۶۶
۱۰-۴ دریوشان جادگ گو و دادور (مدافع درویشان و دادور) ۱۶۷
۱۱-۴ خرم باش ۱۶۷
۱۲-۴ پشتیگبان سالار ۱۶۹
۱۳-۴ مهماندار ۱۷۰
۱۴-۴ خوانسالار ۱۷۱
۱۵-۴ پذشخوار ۱۷۲
۱۶-۴ مردبذ ۱۷۳
۱۷-۴ دیده‌بان سلطنتی ۱۷۴
۱۸-۴ بازدار ۱۷۴
۱۹-۴ گنجور ۱۷۵
۲۰-۴ دواتدار ۱۷۵
۲۱-۴ کاروانسالار ۱۷۶
۲۲-۴ تغاربد ۱۷۶
۲۳-۴ آیین بد ۱۷۶
۲۴-۴ بازاربد ۱۷۷
۲۵-۴ کیروگ بد ( هنربد ) ۱۷۷
فصل پنجم شخصیت‌های برجسته دوره ساسانیان ۱۷۹
۱-۵ تنسر در منابع ۱۸۰
۱-۱-۵-تنسر ۱۸۲
۲-۱-۵ تنسر شخصیتی تاریخی ۱۸۴
۲-۵ ابرسام ۱۸۶
۱-۲-۵ تنسر و ابرسام ۱۸۸
۳-۵ کرتیر و تقویت روحانیت زرتشتی ۱۹۲
۱-۳-۵ کرتیر ۱۹۳
۲-۳- ۵ کرتیر و شاپور یکم و ترقی مقام وی در شاهان بعدی ۱۹۵
۳-۳-۵ کریتر و کتیبه‌های وی ۱۹۹
۴-۵ آذرپاد مهراسپندان ۲۰۶
۵-۵ مهرنرسی ۲۱۰
نتیجه ۲۱۵
تصاویر
کتاب شناسی ( فهرست منابع و ماخذ) ۲۱۹
منابع اصلی
۱- ابن بلخی ، فارسنامه ، به کوشش بهروزی ، انتشارات اتحادیه مطبوعاتی فارس ، شیراز ،۱۳۴۳
۲- ابن خلدون، عبدالرحمن بن خلدون ، مقدمه ابن خلدون ، ۱ ،به کوشش محمد پروین گنابادی ، انتشارات علمی وفرهنگی ،
۳- ابن حوقل ، صوره الارض ، ترجمه جعفرشعار ، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران ، تهران ، ۱۳۴۵
۴- اصفهانی حمزة ، تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الارض والانبیاء) ،ترجمه دکتر جعفرشعار ، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران ، تهران ،۱۳۴۶
۵- اصطخری ، ابواسحق ابراهیم اصطخری ، مسالک و ممالک ، به کوشش ایرج افشار ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، تهران ، ۱۳۴۷
۶-بلاذری ، احمد بن یحیی ، فتوح البلدان ،ترجمه آذرتاش آذرنوش ، انتشارات سروش ، تهران ، ۱۳۶۴